Đồ thờ trong di tích của người Việt
Ngày đăng: 31/08/2020
Trong nhận thức của người Việt và nhiều dân tộc trên thế giới, bàn thờ được coi là cõi của các thần linh, mà thần linh là ở bên trên, nên trong một chừng mực nào đó, bàn thờ được đồng nhất với tầng trời. Một biểu hiện rõ nét nhất của tầng trời trên bàn thờ là hương và nến. Thông thường, hai cây nến được đặt ở hai góc phía ngoài để tượng cho hai vầng nhật, nguyệt, còn hương là tượng cho tinh tú. Vì thế, trong những ngày lễ hội ở các di tích và ở bàn thờ tổ tiên của người Việt (Bắc Bộ), người xưa và những gia đình hiện nay có truyền thống tín ngưỡng cổ truyền không bao giờ sử dụng hương nến điện. Họ quan niệm rằng nhà có khói mới tiếp cận được với tổ tiên và thần linh. Càng ngày bàn thờ càng được bổ sung thêm nhiều đồ thờ khác. Ở chính bát hương lớn, thông thường người ta cắm vào đó một trụ cao để đốt hương vòng, ở giữa trụ này thường được gắn một chữ “Thọ” cổ lớn.
Nguyên tắc cổ xưa ở hai bên trục chính của bàn thờ được xếp theo lối “đông bình, tây quả”, phía bên trái đặt một lọ độc bình và phía bên phải đặt một chiếc mâm bồng dùng đựng ngũ quả vào ngày lễ. Sự sắp xếp trên chứa một nghĩa sâu xa mang tính triết học. Chiếc bình rất đẹp, nhưng người ta không dùng để đổ nước và cắm hoa vào đó, vì nó tượng trưng cho “tâm không” của đạo Phật.
Ý nghĩa về năm phương chúng sinh quần tụ, đồng thời cũng gắn với hạnh phúc từ nhà Phật tỏa đi năm phương được thể hiện trong cách bày mâm ngũ quả xưa ở bàn thờ Phật. Vì thế ngũ quả xưa thường được chọn có 5 màu khác nhau: màu xanh của nải chuối chưa chin – tượng trưng cho phương đông, màu đỏ - tượng trung cho phương nam, màu vàng – tượng trưng cho trung phương, quả nhạt màu/trắng – tượng cho phương tây, quả sẫm màu – tượng trưng cho phương bắc. Trước đây, ở hai góc trong bàn thờ thường có hai lọ hoa, phổ biến với hai cành hoa giấy dưới dạng hoa cúc vạn thọ. Cành hoa phía đông với trung tâm là bông cúc lớn màu vàng, bao quanh là 10 bông cúc nhỏ. Cành bên tây cũng tương tự song bông chính giữa màu trắng (như để tượng trưng cho bầu trời của ngày và đêm).
Ở thế kỉ XIX – XX, ngoài bộ tam sự (bát hương và hai cây đèn) nhiều khi người ta còn bầy trên bàn thờ bộ ngũ sự (thêm hai lọ đựng hương, đồng nhất chất liệu với tam sự, thường bằng đồng).
(Trích Đồ thờ trong di tích người Việt – Trần Lâm Biền)
